Akıl ve Muhayyile

Anlam inşa etme sürecinde kullandığımız iki yetimiz olan akıl ve muhayyile arasındaki farkı öğrenmemiz gerekiyor. Bu yazı akıl ve muhayyile arasındaki farkı tezahür edecek ve anlam verdiğimiz her şeyin kökeninde yatan ilk nedeni bulmanıza vesile olacaktır. 

Cümle oluştururken kullandığımız kelimeler ve fiiller aklın mı yoksa muhayyilenin alanına giriyor? Bunu öğrenmemiz gerekiyor. Hangi alan hakkında yazacaksak o alanın terminolojisini kullanmamız gerekir. Bilimsel alanlar için şiir kullanılabilir mi mesela elbette hayır. Düz yazı ve şiir arasındaki fark ve medeniyet oluşturma biçimleri üzerinde yeniden düşünmemiz gerekir. İşte bu yazının amacı akıl ile düzyazı (nesir) ve muhayyile ile şiir (nazım) arasında bir bağlam olduğunu bize işaret ediyor.

Akıl ile başlayalım. Akıl nedir? Nerede kullanılır?

Ne zaman devreye girer? Sadece Akıl hayattaki problemleri  çözmeye muktedir midir?

Akıl, düşünmenin alanıdır. Plan ve deneyim bu alan için vardır. Yılların verdiği birikim, tecrübe ve sınanmışlık bu alanın merkezini oluşturur. Denenmiş ve tespit edilmiş sonra doğrulanmış ve insanlığın hizmetine sunulmuştur ortak kanaat ve hafızanın ürünüdür. Akıl olan yerde rasyonelite vardır. Duyum değil bilâkis idrak vardır. Tarihin uyguladığı acı reçete vardır. Kısa vadede olumsuz olan ama uzun vadede insanlığa yarar getiren deneyler vardır. Akıl ile icat olur keşif olur. Teknoloji olur. Bilimsel araştırma ve tekniklerin alanı akıldır ve akıl düz yazı (nesir) ile geleceğe aktarılır. Formülün olduğu yerde çıkarımların olduğu, neden ve sonuç ilişkisinin olduğu alanda düz yazı olur. 

İmgelemin alanı olanı nazım duyusal olanın hükümran olduğu bir imparatorluktur. Bu imparatorluk her duyunun muhteşem olarak sergilendiği bir sahnedir. Her devinimin kalbi coşturduğu bir sahadır. Bu öylesine bir sahadır ki sizi aynı anda hem hüzne hem de kahkahaya gark edebilir.  Duygunun yoğun olduğu bir yaşamda salınımlar ve dağılımlar o derecede fazla olur. Böylece burada yüksek sanat teşkil olur. 

Akıl olan yerde nedensellik vardır. Çıkarımlar vardır. Bu çıkarım duygular ile oluşmaz zaten onu muhayyileden ayıran noktada budur. Burada aklın süzgecinden süzülen mantıki nazariyeler vardır.