Esprinin Sosyolojisi

 Espri, insanın insana verebileceği haz biçimlerinden sadece bir tanesidir. Söze dayalı olması ve kelimelerin entrikası olması hasebiyle jest ve mimiklerden oluşan güldürme biçiminden farklı bir görünüm arz etmektedir. 

Kelimelerin entrikası olan espri insanı bilincin etkisinden uzaklaştıracak kadar şiddetli olabilirken hafif esintili bir hâl de alabilir. Espri konusu insanın bulunduğu toplumun çevresine göre şekillenir. Samimiyetin olduğu bir ortamda başkayken pek samimi olmayan bir ortamda bambaşka  nüksedebilir. Bunu statü içinde de düşünebiliriz. 

Toplumun alt ve üst kesimlerinde yapılan espri anlayışı birbirinden farklıdır. Burada alt ve üst kavramlarını sosyoekonomik düzeyi olarak kullanıyorum. Üst kesimin espri anlayışı alt kesime absürd gelirken alt kesimin espri anlayışı üst kesime absürd gelir. Bu da insanın  karakterini bariz teşkil eder. Dışlamaya yahut önemsememeye  sebebiyet verebilir. Bu nedenle mizacın şekillenmesinde espriyi es geçmek olmaz.

Paylaşılan çevre insanın insanla olan ilişkisi bakımından  değerlendirildiğinde espri kültürünün ortamdan bağımsız analiz edilemeyeceği tüm çıplaklığıyla arz-ı endam edecektir.

Güldürme biçimi ve eğlenme biçimi olarak espri vasat ortamda da olsa entelektüel ortam da olsa görevi hoş bir vakit geçirmektir. 

Esprinin temel amacı insan ilişkilerini diri tutmasıdır. Toplumsal bağları güçlendirir. Ruha şifa olur. Sosyo-psikolojik dertlere deva olur. Neden şifa, deva ve ruh kavramlarını bir arada kullandın derseniz bunu tesadüfi değil bilakis  kasıtlı olarak kullandım. 

Espri kelimesinin kökenlerine inince bunu açıkça görebiliriz. Espri Latince'de 'spiritus' (ruh, soluk, nefes) kelimesinden esinlenerek oluşturulmuştur. 

Her nükte ruha üflenen bir tılsımdır. Şahsiyeti oluşturan eşsiz bir parçadır. Modern toplumun en çok ihtiyaç duyduğu şeyin adıdır espri. 

İtidal bir şaka insanın tüm yorgunluğunu alır. Aile ilişkilerini kuvvetlendirir. Arkadaşlık ortamını neşelendirir.  Hayata yeni bir soluk getirtir. 

Şimdi esprinin farklı bir boyutuna geçmek istiyorum. Taşra ve şehirde espri kültürü nasıl ortaya çıkar onun üzerinde durmak istiyorum. Taşra kültürü herkesin birbirini tanıdığı ve aşırı sosyal bir alan olduğundan burada esprinin konusu bireydir ve hiç şaşmaz burada konu fiziksel özelliklerdir. Yani bir insandaki fiziksel özellikler mizahın konusu olur ve ortama neşe saçılır fakat böyle bir durumda insanın değerini yok saymak olur bu yüzden buna erdem diyemeyiz. Şehir kültüründe çıkarların daha fazla ön planda olduğu bir alan ama burada espriye meze olan insanın fiziksel özelliklerinden çok insanın davranış biçimi ve konuşma tarzı olarak yorumlayabiliriz. 

Taşra kültürü yahut şehir kültürü olsun espriyi sadece küfürle sınırlandırmak zihnin basiretsizliği olarak diye isimlendiriyorum. Aklın deviniminden yoksun bireyin başvurduğu en basit yoldur küfüre başvurmak. Yanlış anlaşılmasın en ilkel yanımızdır basmakalıp cevap vermek. Bireyin hazır paketlerden seçip cevap vermesi ne kadar doğruysa o kadar da ilkelliktir.